Stara odlewnia w Malmö, czyli przykład zrównoważonej renowacji

Gjuteriet to stara odlewnia w Malmö oraz kluczowy element tożsamości miasta, który odegrał istotną rolę w przemyśle stoczniowym. Zbudowany w 1910 roku, jako odlewnia produkująca odlewy metalowe do elementów budowy statków i mostów, na przestrzeni lat zmieniał się w zależności od potrzeb. Po północnej, zachodniej oraz wschodniej części budynku dobudowano nowe fragmenty, które później wyburzono, pozostawiając wyraźne ślady na istniejących elewacjach. Proces transformacji zatrzymał się w chwili, gdy odlewnia przestała pełnić swoją podstawową funkcję. Od tego momentu budynek niszczał.

Tuż przed rozpoczęciem renowacji Gjuteriet był w bardzo złym stanie technicznym. Zawalony dach sprawiał, że ruiny były narażone na destrukcyjne działanie deszczu. Elewacje wschodnia i zachodnia były kruche i mocno zniszczone. Pozostała imponująca konstrukcja stalowa, fragmenty ceglanych ścian oraz krucha i połamana mozaika innych elementów. Gdy postanowiono przeprowadzić renowację obiektu od razu zapadła decyzja, by zachować jak najwięcej z pierwotnego budulca i w ten sposób zachować ślady wspomnień, które niejako opowiadały historię budynku.

Renowacji odlewni Gjuteriet podjęła się sztokholmska firma Kjellander Sjöberg. Realizując swoje zadanie wzięła udział w projekcie Varvsstaden, który polega na rewitalizacji Malmö i przekształcaniu starych stoczni w nową, zrównoważoną dzielnicę. Zabytkowy budynek odlewni Gjuteriet idealnie wpisał się w ideę tego projektu, ponieważ reprezentuje powstanie Malmö jako miasta przemysłowego. Renowacja miała przywrócić dawny blask budynku, ale też stać się częścią szerszej pozytywnej zmiany dawnych obszarów przemysłowych w tętniącą życiem dzielnicę miejską. Do realizacji celów wybrano podejście o obiegu zamkniętym, czyli ponowne wykorzystanie materiałów i zasobów odnawialnych. Wszystkie dodatki do istniejącej stalowej ramy zostały wykonane z drewna klejonego warstwowo i CLT, jednak cegły, blacha, panele faliste oraz schody zostały pozyskane z Biblioteki Materiałów Varvstaden, która zebrała, skatalogowała i przygotowała do ponownego użycia elementy budynków z dawnych stoczni.

Po zakończeniu prac Gjuterie miał się stać wszechstronnym budynkiem, którego cechuje elastyczna funkcjonalność oraz możliwość dostosowania się do zmieniających się potrzeb – najemców oraz codziennych użytkowników. Poszczególne partie budynku zostały odnowione i ocieplone od wewnątrz. Zachowano ściany wewnętrzne oraz fasady stanowiące kolaż historycznych dobudów, wyburzeń i przebudowanych otworów.

Ceglane ruiny zostały rozebrane, a pozyskane w ten sposób cegły odnowione. Następnie ponownie zmontowano je z dodatkowymi cegłami z recyklingu, tworząc ochronną warstwę ściany zachodniej. Wewnątrz zastosowano izolację termiczną, która została ukryta w nowej warstwie odsłoniętego muru, jako wykończenie wewnętrzne. Takie rozwiązania pozwoliły zachować pierwotny wygląd elewacji z charakterystycznymi dużymi otworami, w które wstawiono duże szyby zespolone, w których zastosowano szkło Pilkington Suncool™ 70/35. Wybór na ten konkretny produkt padł z uwagi na fakt, że charakteryzuje się wysoką selektywnością oraz bardzo niskiej całkowitej przepuszczalności energii słonecznej i niezwykle wysokiej przepuszczalności światła. Poza tym zapewnia wyjątkowo wysoką izolacyjność cieplną (Ug = 1,0 W/m²K) co podniosło poziom efektywności energetycznej budynku. To bardzo istotne, skoro renowacja miała realizować założenia budownictwa zrównoważonego. Wysokie okna oraz nowe świetliki wpływają na wskaźnik energetyczny obiektu, ale też wpuszczają dużo światła dziennego, które przenika przez cały budynek.

Wnętrze budynku zostało uzupełnione drewnianą konstrukcją, która nie styka się ze ścianami, tylko jest podwieszona do dachu. Dzięki temu zachowuje dystans od istniejącej obudowy i pozwala zachować jakość przestrzenną dużej sali. Nowe elementy, które urozmaiciły wnętrze zapewniły mu bogatą różnorodność elastycznych przestrzeni, odpowiednich dla nowych założeń – kreatywnej pracy, spotkań, interakcji społecznych czy wystaw.

Renowację odlewni Gjuteriet przeprowadzono wykorzystując nadrzędną strategię zrównoważonego rozwoju, zgodną z Kompasem Zrównoważonego Rozwoju Varvsstaden. Jego celem jest stworzenie zdrowego, długoterminowego środowiska pracy, w którym priorytetem są zasoby surowcowe, zarządzanie energią i korzyści społeczne, które umożliwią stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju. Przywrócenie funkcjonalności Gjuteriet nie było więc celem samym w sobie. Chodziło o stworzenie środowiska, które promuje stymulującą wymianę wiedzy i pielęgnuje społeczność o silnych powiązaniach z szerszym sąsiedztwem. Renowacja miała służyć wzmocnieniu tych powiązań, czyniąc nowe miejsce na mapie Malmö częścią jego ożywionej dzielnicy.

Strategia minimalizacji zużycia zasobów i wpływu na klimat przy renowacji Gjuteriet mogła sprawdzić się tylko dzięki dokonaniu mądrych wyborów, dotyczących wykorzystania materiałów pochodzących z recyklingu i upcyklingu, odzyskanych z rozbiórki okolicznych budynków. Tak pozyskano cegły, blachy ryflowane, schody, profile stalowe, blachy perforowane i wiele innych. Zachowanie oraz ponowne wykorzystanie istniejących materiałów i komponentów budowlanych to jeden sposób na osiągnięcie celu. Drugim było wykorzystanie drewna jako głównego odnawialnego materiału budowlanego, który umożliwia zmniejszenie emisji dwutlenku węgla i ogólnego śladu ekologicznego. Drewno zostało również wybrane jako lekki materiał, aby zmniejszyć obciążenie istniejącej konstrukcji i uniknąć konieczności budowy nowych fundamentów.

Renowacja przyniosła doskonałe efekty, dzięki którym budynek skupił na sobie uwagę mieszkańców Malmö, ale też branży budowlanej i architektonicznej. W efekcie zmian przestrzeń parterowa może pomieścić szeroki zakres elastycznych zastosowań. Wewnętrzna konstrukcja nośna pozwala na umieszczenie do czterech indywidualnych najemców na każdym piętrze. Imponująca przestrzeń jest wypełniona nowymi pomieszczeniami, które zachęcają do kreatywnego użytkowania, interakcji społecznych i współpracy. Nowa aranżacja wykorzystała podłogi warstwowe i podwieszane, by stworzyć nieoczekiwane połączenia wizualne i dynamiczną sekwencję przestrzenną w trzech wymiarach, zachowując jednocześnie wrażenie dużej przestrzeni przemysłowej jako całości.

Obecnie łączna powierzchnia Gjuteriet to ok 4900 m2. Rozmieszczono tam ok. 300 miejsc pracy. Na terenie obiektu znajduje się kawiarnia, bar oraz stołówka, zarówno dla pracowników, jak i dla publiczności rozmaitych wydarzeń. Teraz budynek stanowi społeczne serce kreatywnego centrum z salami spotkań, otwartymi salonami, salami konferencyjnymi, oranżerią, pracowniami, przestrzeniami wystawienniczymi, a nawet kuchnią testową i zapleczem odnowy biologicznej. Wszystkie ciągi komunikacyjne zaprojektowano jako szerokie galerie, które zachęcają do nieformalnych rozmów i spontanicznego zawierania znajomości. Aranżacja wnętrza Gjuteriet zakładała coś więcej niż serię pojedynczych pięter. Nieoczekiwane doznania przestrzenne, otwartość między piętrami, liczne klatki schodowe i skróty, łączą ze sobą użytkowników tej przestrzeni. Dodatkowo sprzyjają tworzeniu wspólnoty z poczuciem przynależności, która obejmuje różne działania pod jednym dachem.

Dzięki ponownemu wykorzystaniu materiałów o zmienionym przeznaczeniu, renowacja Gjuteriet stała się przykładem wzorcowym na to, jak można na nowo wykorzystać istniejące budynki w oparciu o zasady obiegu zamkniętego. Realizacja projektu przyniosła korzyści środowiskowe, ale też społeczne oraz lokalne. Niegdyś ruina, dziś nowoczesny budynek, który zyskał nowe życie jako aktywny i społeczny ośrodek miejski, który ożywia nową, aktywną przestrzeń publiczną wzdłuż przyległego nabrzeża, a jednocześnie pozostaje zakorzeniony w historii Malmö.